BÍBLIA NIA ESKRITÓR SIRA | Lisaun - 6

Ema sarani Kristaun fiar

katak intervensaun Divinu iha teistu lulik ne’e ninia laran

nudar teistu ne’e be produz hosi inspirasaun no konseillu hosi Maromak rasik.

           

Iha inísu ema ida hakerek rasik ninia livru. Maski nune’e ita hatene katak Bíblia la’os kontein livru ida deit. Maibé halibur bíblia barak iha laran, ho eskritór barak ne’e be ema sarani sira fiar katak eskritór sira ne’e Maromk mak diriji sira ida-ida nodi hakerek sa mak Maromak hakarak.  Ita bele dehan mos katak eskritór prinsipál mak Maromak, maibé hakerek iha surat leten Nia uza ita ema, hanesan eskritór sira ida-ida iha kada Bíblia. Teologu Sagrada Eskritura nian koko peskiza atu hatene Maromak fó liberdadi hanoin no porsentu hira ba eskritór santu sira ne’e nodi hili liafuan no konseitu hotu, alein mantein ekilíbriu atu fiel nafatin ba revelasaun hosi Espíritu Santu.

            Ema sarani fiar katak intervensaun Divinu iha teistu lulik ne’e ninia laran nudar teistu ne’e be produz hosi inspirasaun no konseillu hosi Maromak rasik. Ideia, mensajens, no lialoos hotu nudar Maromak nian. Ho nune’e ema hotu fiar ba mensajen ne’e ninia universalidadi (universality), ne’ebé halakon no hakat liu hotu limitasaun rasa, kultura, dalen, no jender. Bíblia hanaran nudar “Maromak Nia Liafuan” ne’e be ema mak hakerek, tanba ema nia persepsaun, ninia influénsia, buat hotu ne’e be nia gosta no la gosta, formasaun no sllt influénsia ema oinsá hato’o Maromak Nia mensajen.

            Bíblia, hanesan ita koñese iha forma ikus ohin loron nian, la’os hatu’un hosi lalehan hanesan kedas ona Bíblia ida. Molok eskritór santu sira hakerek mensajen sira ne’e iha surat ka papiru kulit, mensajen ne’e hotu liu hosi faze dezenvolvimentu naruk ida. Istória hotu iha Testamenu Da’uluk, ema halekar hosi ibun ba ibun no hosi jerasaun ida ba jerasaun seluk. Hafoin liu tiha tempu périodu barak, ikus mai eskritór ida muda ka hakerek tradisaun orál sira ne’e hotu ba papiru kulit ka surat tahan. Tuir mai, eskrita sira ne’e halibur hamutuk sai ida deit no ikus liu halibur sai livru ida hanesan Bíblia ne’e be ita koñese ohin loron.

            Presiza notas katak manuskritu oríjinál, Bíblia nian la hakerek ho kapítulu no versíkulu sira hanesan ohin loron ita lee. No laiha índise atu isplika Bíblia sa deit mak iha laran. Maibé iha tinan 1227, tanba Bispo Stephen Langton, hosi Canterbury nia servisu maka’as hodi fahe Bíblia hotu tuir ninia kapítulu. No iha tinan 1551, Robert Stephanus, fahe fali kapítulu sira ne’e ida-idak ho ninia versíkulu iha edisaun Latin Vulgata nian, hanesan agora ita bele goza.

            Kona-ba eskritór sira nia naran, wainhira ita lee Bíblia ida, ita bele haré kedas eskritór nia naran sai hanesan mos títulu ba Bíblia ne’e be nia ka sira hakerek.  

            Ita haré uluk Testamentu Da’uluk, hahú hosi Profeta Moizes ne’e be hakerek Livru Lima hanesan Lei, hanaran Pentateuku ka Torah, mak: Jénezis, Ézodu, Levítiku, Númerus, no Deuteronómiu. No livru sira ne’e be Profeta boot sira seluk hakerek mak hanesan, hosi “Profetas Anteriores sira”: Jozué, Juízes, Samuel (1-2), Reis (1-2). No Livru sira ne’e ba mai hosi “Profetas Posteriores sira” mak hanesan: Izaías, Jeremias, Ezekiel, Ozéias, Joel, Amós, Obadias, Jonas, Mikéias, Naum, Abakuk, Zofonias, Ajeu, Zakarias no Malakias. No Livru Poétikos sira mak hanesan: Salmos, Provérbios no Jó. Tuir fali Livru Megilloth, katak Rolo Lima, mak hanesan: Rute, Kantares, Ekleziastes, Lamentasaun, no Ester. Ikus, mak Livru Istóriku sira, hanesan: Daniel, Esdras, Neemias, no Krónikas.  Alein ne’e iha mos Livro sira ne’e be hanaran Deuterokanónikos, mak hanesan: Tobias, Judite, Makabeus (1-2), Salomaun nia Sabedoria, Ben Sirá (ou Siráside), Baruke no livru adisaun sira hanesan iha: Ester no Daniel.

            No iha Testamentu Da’rua, Livru sira ne’e fahe ba parte tolu:

·         Evanjellu: Mateuz, Markuz, Lukaz, no Juaun.

·         Livru Istóriku sira: Apóstulu Sira Nia Hahalok.

·         Kartas ka Epístolas: Romanos, Konrintius (1-2), Gálatas, Efézius, Filipenzes sira, Kolosenzes sira, Tesalónisenzes sira (1-2), Timótiu (1-2), Titu, Filomon, Ebreu sira, Tiagu, Pedru (1-2), Juaun (1-3), no Judas.

·         Ikus mak Profétiku ka Revelasaun,  ne’e be Juaun Apóstulu ka evanjelista mak hakerek.

            Livru sira ne’e hotu, iha Bíblia laran,  ita hatene no ita lee mesak ka rona fila-fila ona iha misa. Livru sira ne’e, nudar obra boot ne’e be to’o ohin loron laiha matenek boot ida bele hakerek livru ida hanesan ne’e no bele imprime hosi otas ba otas no tradus hotu ona ba dalen tomak ne’e be iha mundu planeta ne’e.